دوربین مخفی!(1)

چند ماه پیش در یادداشت سفرنامه خوی به بررسی ابنیه تاریخی آن شهر پرداختم. از طریق یکی از دوستان چند عکس دیگر از آن شهر به دستم رسید. ذکر توضیحی درباره این عکس ها را لازم دیدم:

نمایی از خوی در حدود سال 1300 شمسی

مشاهده می کنید که امتداد قسمت بالایی عکس به باغ های حاشیه شهر خوی (در آن زمان) منتهی می شود. از آن روی که مسجد ملا حسن را در مجاورت بازار و در مرکز شهر می دانیم در نتیجه شهر خوی به زمان تهیه این عکس قلمرو بسیار بزرگی نداشته است. چناچه می توان فاصله حمومه و مرکز شهر را بسیار اندک دید!

خوی: این تصویر نیز احتمالا مربوط به 1300 هجری شمسی خواهد بود.

در این عکس نیز شاهد وسعت باغات اطراف شهر هستیم. به هیچ روشی نمی توان این خانه ها را حاشیه شهر تصور نمود. اگر نمی توانید قبول کنید به تصویر زیر توجه نمایید:

حصار پیرامون خوی در حدود 1316 هجری شمسی

در این عکس فقدان باغات موجود در فضای دخلی ارک خوی، نشان از آن دارد که فضای درونی حصار دفاعی شهر به مرحله اشباع رسیده و برای ساخت و ساز های جدید مجبور بوده اند زمین های کشاورزی و باغات داخلی را به کلی حذف کرده و در آن فضاهای خالی ایجاد شده، به ساخت و ساز شهری و مسکونی بپردازند.

نکنه جالب در این تصویرعدم وجود باغات گسترده در اطراف شهر می باشد و خندق اطراف شهر به همراه دیوارهای دفاعی، هنوز پابرجاست. در ضمن بررسی گسترش شهر را باید در تصاویر دیگری شاهد باشیم که در یادداشت سفرنامه خوی به آن ها اشاره کرده و نمونه هایی را ارائه داده ام.

اگر مساحت این حصار دفاعی را دایره ای به شعاع تقریبی 500 متر در نظر بگیریم آنگاه وسعت شهر 785 هزار متر مربع، در حدود یک کیلومتر مربعمی شود.

اگر سهم هر خانه از فضای داخلی شهر را به طور میانگین (با اضافه کردن مساحت کوچه ها و خیابان ها و فضاهای عبادی (چون مساجد) و بازار و کاروانسرا و ...) حدود 300 متر در نظر بگیریم در آن صورت صاحب حدودا 3-4 هزار خانوار خواهیم بود. اگر جمعیت هر خانوار را به طور میانگین 5-10 نفر در نظر بگیریم در آن صورت جمعیت شهر خوی موجود در عکس حدود 20-40 هزار نفر می توانست باشد!

باید پرسید:

آیا با چنین شهرهایی (در شرایط صد سال پیش) می توان ارتشی برای عباس میرزا تدارک دید؟

«طبق آمار آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان خوی در سال 1375 تعداد 323194 نفر جمعیت داشته است که 95.12 درصد از جمعیت کل استان را شامل می‌شود. از این تعداد جمعیت 177260 نفر شهری (85.54 درصد) و 145934 نفر روستایی (15.45 درصد) می‌باشند. همچنین 162327  نفر از جمعیت این شهرستان را مردان و 160867 نفر را زنان تشکیل می‌دهند. جمعیت شهرستان خوی طی بیست سال با رشدی مداوم از 188440 نفر در سال 1355 به 323194 نفر در سال 1375 رسیده است. متوسط نرخ رشد سالیانه آن در دهه اول مطالعه 035.0 و در دهه دوم 019.0 درصد بوده است. به این ترتیب با توجه به متوسط نرخ رشد سالیانه استان که در دهه‌های اول و دوم به ترتیب 036.0 و 022.0 درصد می‌باشد. این شهرستان از نرخ پایین تری نسبت به استان برخوردار بوده و از شهرستانهای مهاجرفرست به حساب می‌آید. تعداد خانوار این شهرستان به تبع جمعیت آن پیوسته روند افزایشی داشته و از 34271 خانوار در سال 1355 به 62559 خانوار در سال 1375 افزایش یافته است. البته طی این مدت از میانگین وسعت خانوار کاسته شده و از 3.6 نفر در دوره اول به 11.5 نفر در دوره آخر رسیده است. افزایش سریع تعداد خانوار در دهه دوم نیز بطوری که ملاحظه می‌شود تحت تاثیر دو عامل رشد جمعیت و کاهش میانگین وسعت خانوار بوده است. با افزایش جمعیت شهرستان بر تراکم نسبی جمعیت آن نیز افزوده شده و از 09.30 نفر در کیلومتر مربع در سال 1355 به 61 نفر در کیلو متر مربع در سال 1375 رسیده است.»(معاونت استانداری و فرمانداری ویژه شهرستان خوی)

اگر این آمارها را صحیح تصور کنیم و با جمعیت مهاجر روستایی منتقل شده به شهر خوی، تغییر تطبیق دهیم، باز شاهد همان حقیقتی خواهیم بود که در حدود 150 سال پیش درون این حصار خالی از جمعیت بوده است. در این صورت نمی توانیم پادشاهان مختلفی را برای حکومت در آن فراخوانیم و در نهایت باید به خوانین دنبلی قناعت کنیم. مسئله ای که خود مورخین نیز به ان اشاره داشته اند. 

در این بین سوال بسیار مهم دیگری خودنمایی می کند:

وقتی از شهر خوی می توان چنین تصاویری را یافت که به وضوح تمام تازه ساخت بودن سنگ بنای این آبادی را نشان می هد، چرا تصاویر هوایی از شهر تبریز در اختیار نیست؟ حداقل عکس هایی با چنین زوایای ثبت شده ای که بیانگر محدوده شهر تبریز باشد!. آیا این مخفی کاری  نوعی فریب اذهان در ارائه اسناد تاریخی نمی تواند باشد؟! یقنیا که اینگونه است. زیرا نمی توان چنین تصاویری از اصفهان و مشهد و تهران و ... نیز یافت.

(ادامه دارد ...)